مدیریت زمان :

معلمان چندپایه بدلیل دارا بودن نقش چندگانه ی خود که در هر ساعت درسی می بایست ایفا نمایند از حساسیت زیر برخوردارترند ، یعنی ارزش زمان در کلاسهای چندپایه به چند برابر نسبت به کلاسهای عادی مبدل می شود . صرف وقت دقایق زمان در این کلاس از خدمات آموزشی استفاده نمایند . در کلاس چندپایه معلم می بایست کنترل کلاس و نظارت بر فعالیتهای درس پایه های مختلف را بر عهده داشته باشد . به خاطر کمبود وقت در کلاس معلم گاهی احساس می کند ساعات دیگری علاوه بر ساعات رسمی در هفته را می بایست به دانش آموزان اختصاص دهد و این کار اگر تداوم یابد معلم خود و دانش آموزان را خسته نموده و شاید نتایج مطلوبی در بر نداشته باشد .

و از استفاده ی درست از زمان در ساعات رسمی کلاس می تواند کار تعلیم و ترتیب را به سامان برساند به گونه ای که نیاز به صرف وقت خارج از برنامه نباشد . مدیریت اوقات معلم به معنی مسلط بودن و کنترل زمان کار در کلاس است نه اینکه زمان معلم را تحت کنترل خود در آورد .

در کلاسهای چند پایه که معمولاً یک کلاس به عنوان محور مطرح می باشد و معلم در آن ساعت برای آن کلاس تدریس ارائه می دهد وقت بیشتری در آن ساعت صرف می کند و ما بقی پایه ها برنامه    عملی – تمرین خود را انجام می دهند .

معلم چند پایه از معلم یاران به نحوی استفاده می کند که ناظر بر فعالیتهای دانش آموزان باشد . یعنی زمانی را که او برای یک پایه تدریس صرف می کند . معلم یاران به کمک معلم کلاس آمده و کار نظارت و همیاری را برای هم شاگردیهای خود انجام می دهند و بعد در فرصتی مناسب گزارش آن نظارت را از معلم یاران دریافت و توصیه های ضروری و رهنمودهای لازم ارائه می دهد .

مدیریت موفق کلاس تنها زمانی امکانپذیر است که معلم اهداف روشن و متناسبی را برای خود ترسیم کرده و در کلاس مراقبتهای لازم و کافی را برای دستیابی به آن اهداف از پیش تعیین شده بعمل آورد . این تنها راهی است که بتوان بین کارهای روزمره از یک سو و ترقی و کسب رضایت شخصی از سوی دیگر ارتباط و پیوند برقرار کنیم .

در کلاسهای چند پایه برنامه ، همان طرح آموزشی است که معلم می بایست تهیه کرده باشد که در یک جلسه کلاس هر یک از پایه ها چه سهمی دارند ، معلم برای هر یک چه نقشی ایفا می کند . معلم باید مراقب باشد اتفاقاتی که در کلاس ناخواسته رخ می دهد و او را از پرداختن به طرح آموزشی دور می کند حتی الامکان نادیده گرفته و وقت خود را صرف طرح آموزشی نماید مگر اینکه رویداد در جهت تعلیم و تربیت دانش آموزان باشد .  

بخشی از مدیریت زمان از طریق تفویض اختیار امکانپذیر است . در کلاسهای چند پایه معلم می تواند بخشی از وظایف خود را به یکی از معلم یاران هر پایه تفویض نموده و سپس از انجام کار مسئولیتهای تفویض شده را بازاریابی ، نظارت و بررسی نموده و معلم یاران را نسبت به کاستی های احتمالی راهنمایی نماید . بدین ترتیب ضمن استفاده از وقت ، نسبت به کنترل کلاس و مدیریت کلاس تلاش نموده است .

انتخاب کمک آموزکاریا معلم یار :

معلم می تواند از نیروی برخی از دانش آموزان در جریان آموزش یاری بگیرد تا بتواند وقت آزاد خود را بیشتر صرف تدریس فعال به کلاس های محور بنامید. واگذاری مسئولیت به این افراد باید کاملاً دقیق و حساب شده صورت گیرد و حتماً تحت نظارت معلم همکاری کنند.

در انتخاب معلم یار رعایت موارد به شرح زیر کاملاً ضروری است:

1- همیشه یک نفر به عنوان « معلم یار » باقی نمی ماند، زیرا به علت خصوصیاتی سنی اولاً احتمال اعمال نظر و خصومت فراوان است و ثانیاً : خود دانش آموز ممکن است از تحصیل عقب بماند.

2- با واگذاری مسئولیت به دانش آموز توانا « در صورت وجود صلاحیت اخلاقی » حس قبول و انجام مسئولیت در همه تقویت می شود و از ستاره  شدن بی مورد یک فرد جلوگیری به عمل می آید.

3- دانش آموز از تعادل روحی در حد سن خودش برخوردار باشد.

4- در بین دانش آموزان نفوذ معنوی داشته باشد.

5- اولیای دانش آموز به انجام کمک رضایت بدهند.

6- دانش آموز از استعداد، توانایی، و بهره گیری هوشی نسبتاً بالایی برخوردار باشد.

7- دانش آموز از نظر پیشرفت تحصیلی ومسایل رفتاری، نمونه ای از نظم و انضباط باشد.

کاربرد برخی روشهای تدریس در کلاسهای چند پایه:

روش سخنرانی :

 روش سخنرانی مختص کلاسهای پرجمعیت است واین روش در نظامهای آموزشی سابقه ای طولانی دارد.ارائه ی مفاهیم بطور شفاهی ازطرف معلم ویادگیری آنها از طریق گوش کردن ویادداشت برداشتن از طرف شاگرد،اساس کار این روش را تشکیل می دهد.در فرایند تدریس با این روش تمام عوامل تحت کنترل معلم است او می تواند  به هر ترتیبی که خود می پسندد درباره ی موضوع مورد نظر سخن بگوید وهر وقت لازم بداند آنرا پایان دهد.روش سخنرانی به علت اینکه روشی ارزان است،برای تدریس در کلاسهای چند پایه مناسب است وباتوجه به موقعیتهای زمانی و مکانی و مجموعه ی تجهیزات،روش سخنرانی بسیار انعطاف پذیر است وهمچنین این روش سبب تقویت اجتماعی،علاقه ،اعتماد بنفس  وکاهش احساس تنهایی می شود.

روش پرسش و پاسخ:

 روشی است که معلم بوسیله ی آن شاگرد را به تفکر در باره ی مفهومی جدید یا بیان مطلبی تشویق می کند.در این روش شاگرد تلاش می کندباکوششهای ذهنی،از معلوم به مجهول حرکت کند.این روش را روش سقراطی نیز گفته اند.روش پرسش و پاسخ به دلایلی چون:تقویت اعتماد بنفس شاگردان،ایجاد علاقه وتقویت تفکر خلاق در شاگردان،تقویت استدلال وقدرت اظهار نظر شاگردان،شرکت بیشتر دانش آموزان در بحث وفعالیتهای آموزشی و بیشتر شدن انگیزه ی فعالیت وتحقیق در شاگردان برای کلاسهای چند پایه مفید و موثرمی باشد.

روش همیاری:

در اینجا دانش آموزان یاد می گیرند که باهم موفق می شوند ویا شکست می خورند و هر دانش آموزدر اوقاتی به کمک نیاز داردیا چیزی برای گفتن دارد،می تواند به کمک همکلاسیهایش تکیه کند.در چنین کلاس وظیفه ی معلم این است که کلاس را به گونه ای  سازمان دهد که دانش آموزان احساس  وابستگی مثبت  به یکدیگر داشته باشند واین تصور حاکم باشد که  هیچ یک از اعضای گروه نمی تواند موفق شود مگر اینکه تمام اعضا موفق شوند واین روش در کلاسهای چند پایه موجب  تقویت قدرت مدیریت ورهبری فراگیران،موجب تقویت استدلال وقدرت اندیشه وعدم نیاز بیشتر به معلم در دانش آموزان می گردد.

روش حل مسئله:

این روش در حقیقت نوعی آماده کردن فراگیر است برای زندگی. زیرا زندگی یعنی مواجه شدن بامسایل و کوشش برای حل آنها.در این روش ،فعالیتها ی آموزشی به گونه ای تنظیم می شود که در ذهن فراگیر مسئله ای ایجاد شود و او علاقه مند شود که با تلاش خودراه حلی برای آن مسئله پیدا کند.روش حل مسئله ممکن است بصورت فردی یا گروهی اجرا شود.روش حل مسئله موجب ارتباط فعالیتهای مدرسه با زندگی واقعی شاگردان می شود و ازنظر روانشناسی یکی از بهترین روشهای تربیتی برای ایجاد تفکر علمی در شاگردان است و باعث برانگیختن علاقه ی طبیعی شاگردان به درس می شود. باایجاد مسئله در ذهن دانش آموزان ،معلم تنها به عنوان راهنما بوده و دانش آموزان خود به دنبال راه حل مورد نظرمی روند.در نتیجه معلم وقت بیشتری را جهت رسیدگی وتدریس به سایر پایه ها دارد.

روش آزمایشی: روش آزمایشی فعالیتی است که در جریان آن شاگردان عملا با بکار بردن وسایل وتجهیزات ومواد خاصی در باره ی مفهومی خاص تجربه کسب می کنند.وبا توجه به این که درسهای  پایه های ابتدایی اکثرا با همدیگر ارتباط دارند،در نتیجه انجام آزمایشها با استفاده از امکانا ت موجود برای یک پایه ، ممکن است پایه های دیگر همان موضوع درسی را در کتاب درسی خود داشته باشند واین کارممکن است موجب یادآوری برای پایه های بالا وموجب آشنایی مختصر پایه های پایینتر گردد.

 نکاتی چند برای بهینه کردن آموزش چندپایه ای :

·  استفاده ازطرح درس مناسب.

·  استفاده از روشهای مختلف اداره کلاس چند پایه .

·  تقسیم مسئولیت ها بین دانش آموزان.

·  استفاده ازکتابها و تمرینات خودآموز ، کارتها و لوحه های آموزشی.

·  تقسیم مناسب زمان بین پایه ها.

·  آموزش توسط همسالان ( استفاده از معلم یار در یاددهی به دانش آموزان ) .

·  فراهم ساختن محیط مناسب وفعال برای یادگیری.

·  استفاده ازچندتخته سیاه درکلاس.

·  سازماندهی دانش آموزان برای خودآموزی .

·  و...

شیوه های اداره کلاسهای چندپایه :

این که معلم چه شیوه های ارایه ای را برمی گزیند به موضوع درس،شخصیت آموزگارو دانش آموزبستگی دارد.ازمیان این شیوه هامی توان برخی رایادآورشدازجمله:

الف ) طریقه محوری (ارایه موضوع های ناهمانند) :

دراین روش برای هرپایه درس معینی پیش بینی می شود به طریقی که حداکثر3 گروه از دانش آموزان بازمان تعیین شده با معلم کارکنند.برای گروههای دیگردروسی معین می شود که به تعامل کمتری نیازدارند.برای مثال معلم بایک گروه علوم کارمی کنند درحالی که گروههای دیگر به انجام کارهنری، نوشتن انشا ،خط وتمرین ریاضی می پردازند دراین روش چون اساس کار معلم در هر ساعت بایک یا دو احتمالاًسه گروه می باشد وگروههای معینی در محور کار قرار می گیرند ، روش محوری نامیده می شود.

ب) طریقه گروهی(ارایه موضوع های همانند) :

شیوه دیگری که می توان درتدریس کلاسهای چندپایه به کارگرفت،تدریس درس وموضوع واحداست، دریک جلسه درس به کلیه پایه های موجود در یک کلاس درس که به روش گروهی یا یک موضوعی و یا دروس همسان نام گذاری می شودیک موضوع ارایه می شود، مثلاً در یک جلسه درسی به تمام پایه هاریاضی ارایه می شود.

محاسن شیوه گروهی دراداره کلاسهای چند پایه:

1ـ از وسایل آماده شده برای تدریس ، برای چندپایه می توان استفاده کرد . بدین طریق هم در وقت وهزینه صرفه جویی می شود و هم برمفید بودن تدریس می افزاید.

2ـ با این روش می توان دانش آموزانی که در بعضی از دروس عقب مانده گی دارند در پایه ی پایین ترقرارداد تا عقب مانده گی جبران شود و دانش آموزانی که پیشرفته هستند از درس سطح بالاتراستفاده کننده دراین روش می توان ازروش آموزش تاحدتسلط استفاده کردکه ازروشهای جدیدآموزشی بسیارفعال وموثردریادگیری است.

3ـ تدریس موضوع هماننددریک جلسه درسی به تمام پایه ها شانس توجه به همه پایه هارا به یک نسبت افزایش  می دهد.زیرا زمینه ی کارمعلم درمحدوده ای است که هم دانش آموزمی تواندبه قسمتی ازنکات موردعلاقه اش گوش دهدوهم معلم فرصت رسیدگی بیشتربه پایه ها راپیدامی کند.

ج) شیوه مشترک محوری وگروهی :

دراین روش بعضی ازدروس به طورگروهی وبعضی به طور محوری تدریس می شود.آن چه مهم است این که معلم طوری برنامه ریزی کندکه بتواندازهرروش مدتی استفاده کندوپس از ارزیابی ازپیشرفت کارروش خودراانتخاب نماید(رئوف رضایی) .

نقش و وظیفه ی معلم چندپایه :

درتعیین وظایف ونقشهای معلم چندپایه روشن می شودکه بیشتربحث مربوط به این موضوع،به نقشهاووظایف معلم درکلاس درس،مدرسه واجتماع مربوط نمی شود،بلکه با ویژگیهای کلی تری که هرمعلم باخودبه محیط کارش می آورد،مرتبط است.

این ویژگیهای کلی ترعبارتنداز:

• ایثار،صلاحیت وتعهد .

•مهارت درزبان رایج آن اجتماع .

•داشتن مهارتهای بسیارپیشرفته دربرقراری ارتباط .

•مدیریت کارآمدواثربخش درکلاس درس .

 برخی دیگراز وظایف ونقشهای معلمان چندپایه به شرح ذیل می باشد:

به عنوان معلم :

وظیفه ی اصلی معلم چندپایه،آموزش دانش آموزان ازطریق انتقال دانش،ایجادمهارتها والقای ارزشهاونگرشهای مطلوب به آنهااست.معلم بایدهمه فن حریف باشدتابتواندبااستفاده ازراهبردهای مختلف،یادگیری رابرای تمام دانش آموزان کلاس معنادار وموثرسازد،بدون اینکه نگران تفاوتهای فردی دانش آموزان باشد .

 به عنوان تسهیل کننده :

معلم بایدبتواندتفاوتهای فردی دانش آموزان راتشخیص دهد،آنهارابه یادگیری تشویق کندوبااستفاده ازموادآموزشی آنهاراهدایت کند.معلم بایدبتوانداین کارهارادر تمام دروس وبرای دانش آموزان تمام   پایه ها انجام دهد.

معلم باید هم ارائه دهنده ی دانش وهم تسهیل کننده ی یادگیری باشدومیزان یادگیری راهم درکل گروه دانش آموزان وهم درفردفردآنها افزایش دهد.

به عنوان رابط اجتماع یا شخص مرجع :

معلمان چندپایه به دلیل تحصیلات وشغلشان،درجوامع محلی هم ازدیدگاه دانش آموزان وهم ازدیدگاه والدین ازموقعیت مهمی برخوردارهستند.بنابراین معلم چندپایه رابط اصلی مدرسه واجتماع است.بسیاری ازموقعیتهایی که مدارس چندپایه درآن قراردارندبه گونه ای است که برای بهبودکیفیت خدمات آموزشی مدارس چندپایه،همکاری وتعاون اجتماع محلی موردنیاز است.این همکاری ممکن است مشارکت اجتماع رادرفعالیتهای مختلف مثل ساخت ونگهداری کلاسها،تهیه ی وسایل کمک آموزشی وایفای نقش به عنوان معلم یار(معلم نیمه حرفه ای)شامل شود.

- به عنوان مشاوره ومدد کار اجتماعی

- به عنوان برنامه ریز

- به عنوان ارزشیاب

- به عنوان کنترل کننده کیفیت

- به عنوان طراح مواد آموزش

نتیجه گیری:

مطالب مطرح شده حاکی از آن است که اگرمدیریت کلاسهای چندپایه خوب انجام شود ، نتایجی برابر یا گاهی بهتراز کلاسهای تک پایه بدست می آید.

کلاسهای چند پایه نوعی ازکلاسها هستند که در آن دانش آموزان چند پایه در یک کلاس توسط یک معلم آموزش داده می شوندوهدف از مدیریت کلاسهای چند پایه،ایجاد نظم وآرامش واستفاده ازکمترین امکانات با کارآمدی بیشترودر کل ایجاد یک جو مطلوب آموزشی جهت دستیابی به اهداف یادگیری مورد نظراست.

کلاسهای چند پایه دارای محاسن و معایبی هستند که دراصل مقاله آورده شده است وعوامل مختلفی چون: کمی جمعیت،فقراقتصادی،وجود برخی آداب ورسوم فرهنگی،موقعیت جغرافیایی مدرسه و...دلایل اولیه برای وجود کلاسهای  چندپایه هستند. از عمده ترین مشکلات این کلاسها می توان به مسئله ی کمبود زمان اشاره کردکه این مشکل را می توان تاحدی از طریق تفویض اختیار به معلم یاران هر پایه برطرف نمود.در ضمن مقاله، نکاتی برای بهینه کردن آموزش چندپایه ای آورده شده است وهمچنین شیوه های گوناگونی جهت اداره ی این کلاسها وجود دارد که از بهترین آنها می توان به شیوه ی محوری،شیوه ی گروهی وشیوه ی محوری-گروهی اشاره کرد.ازروشهای تدریس در کلاسهای چند پایه می توان ازروشهایی چون : سخنرانی ،پرسش و پاسخ،آزمایشی وحل مسئله نام برد .

سخن آخر اینکه هر کودکی حقی برای آموزش و پرورش داردودسترسی به این حق از طریق مدیریت اثر بخش کلاسهای چندپایه ومدارس تک معلمی در مناطق دوردست ممکن است پس بیایید از طریق یادگیری شیوه های مدیریت واداره ی بهتر کلاسهای چندپایه این حق را برای همه ی کودکان محقق سازیم.

منابع:

 1- سلطانی تهرانی ،محمد،مشکلات کلاسهای چند پایه ،انتشارات سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی،1376.

2- رئوف رضایی،رضا ،برنامه ریزی،تدریس واداره ی کلاسهای چند پایه ،دوره ی کاردانی تربیت معلم،شرکت چاپ ونشر ایران1368.

3- برچ،ایان ولالی مایک،تدریس چند پایه در مدارس ابتدایی، ترجمه ی پریوش،1379

4- جعفری،وزارت آموزش وپرورش،دفتر همکاری های علمی بین المللی 1379

5- مثوت،جی.بی ویزیروالاس،جان،کتاب راهنما برای معلمان چندپایه،ترجمه ی علی زرافشان،انتشارات مدرسه،1384

6- متین،نعمت ا..،آموزش ابتدایی وکلاسهای چند پایه،روزنامه ی نگاه،سال نهم شماره157،مهر1379