چه بسا بد خطی دانش آموزان بدلیل ضایعات استخوانی، عصبی یا حالات عاطفی وروانی نامطلوب باشد.در این صورت آموزشهای معلم در زمینه خوشنویسی کافی نخواهد بودوارجاع به یک متخصص، امری ضروری است.از میان همه مهارتهای تحصیلی، نوشتن ملموسترین آنهاست .زیرا فرد با استفاده از این مهارت سندی از خود به جای می گذارد.به همین دلیل مهارت در خوشنویسی اهمیت بسزایی دارد.شناخت علل وعوامل موثر بر بدخطی از آن جهت اهمیت دارد که با ریشه یابی ورفع آنها می توان تا حد زیادی به مهارت در خوشنویسی کمک کرد.در این مقاله ضمن بررسی علل بد خطی کودکان، به ارائه راهکارهای مناسب برای رفع این مشکل می پردازیم.

عوامل موثر بر بدخطی دانش آموزان: ا-عوامل مربوط به خانواده 2-عوامل مربوط به معلم وشیوه های آموزشی وتربیتی مدرسه 3-عوامل مربوط به دانش آموزان

1-عوامل مربوط به خانواده: نقش خانواده را در یادگیری مطلوب دانش آموزان نباید نادیده گرفت.از آنجا که خوشنویسی مهارتی است که مانند سایر مهارتها باید آموخته شود چنانچه کودک در خانواده ای زندگی کند که اعضای آن از ذوق واستعداد هنری بیشتری برخوردار باشند وبه فرزندان خود توجه کافی مبذول دارند کودک کمتر گرفتار معضل بدخطی می شود.نقطه مقابل چنین خانواده ای کسانی هستند که نسبت به فرزندان خود بی تفاوت اند واز تشویق وتنبیه به موقع برای انجام تکالیف فرزندانشان استفاده نمی کنندودر واقع انگیزه لازم را برای اجرای بهتر تکالیف در فرزندان خودبوجود نمی آورند.چنین کودکانی اغلب با اکراه وبی میلی به نوشتن اقدام می کنند که طبیعتا نتیجه آن نیز رضایت بخش نخواهد بود.

کودکانی که در خانواده های به هم ریخته یا خانواده هایی زندگی می کنند که محرومیت فرهنگی واجتماعی دارند از لحاظ عاطفی آسیب شدیدتری می بینند واین آسیب عاطفی برروی کلیه زمینه های تحصیلی آنان تاثیر می گذارد.

2-عوامل مربوط به معلم وشیوه های تربیتی: از بین عوامل مربوط به معلم، که مهمترین آنها شیوه های آموزشی است. اگر معلم خود دست خط بدی داشته باشد قادر به تربیت دانش آموزان خوش خط نخواهد بود.نکته مهم دیگر، طرز برخورد معلم با دانش آموزانی است که شخصیت اضطرابی دارند.این گونه افراد بیش از سایرین از شکست می ترسند.اضطراب این دسته از دانش آموزان علاوه بر مسائل خانوادگی ممکن است ناشی از شکست وناکامی،تجربه های ناموفق، تنبیه وفشار معلمان برای موفقیت باشد.لذا معلمان باید به شرایط خاص روحی آنان توجه کنند واساس کار خود را برکاهش تنش قرار دهند.همچنین معلمانی که بیش از حد تکالیف نوشتنی به دانش آموزان خود می دهند سبب خستگی دانش آموزان ودر نتیجه بدخطی آنها می شود.از نکات دیگری که معلم بایستی به آنها توجه کند طرز صحیح قرار گرفتن کاغذ وبدن دانش آموزان ونیز طرز صحیح به دست گرفتن قلم در هنگام انجام تکالیف است. شماری از دانش آموزان در هنگام نوشتن سرشان را به کاغذ می چسبانند یا کاغذ را بیش از حد کج می گذارند.عده ای از آنها قلم را طوری در دست می گیرند که نوشته های خود را نمی بینند .بعضی از آنها نیز آن قدر قلم را بالا می گیرند که قادر به کنترل حرکات دست در هنگام نوشتن نیستند.با این توضیحات معلم باید به کودکان ،نحوه صحیح قرار گرفتن کاغذ وبدن وشیوه صحیح گرفتن قلم را بیاموزد.همچنین باید به کودک بیاموزد که در هنگام نوشتن به آنچه می نویسد یعنی جهت حرکت دست خود بر روی کاغذ نگاه کند.در غیر این صورت حروف را در هم نوشته یا به سمت بالا وپایین خط زمینه منحرف می شود.

3-عوامل مربوط به دانش آموز:برای اینکه کودک بتواند نوشتن را به نحو احسن انجام دهد لازم است از سلامت کافی در زمینه های جسمی وروانی برخوردار باشد.در این جا عواملی که به نوعی در بدخطی کودکان موثرند مورد بررسی قرار می گیرند:

الف)اختلال در عملکرد دست وانگشتان به علت ضایعات ارتوپدیک(استخوانی):یک کودک سالم وطبیعی باید بتواند قلم را با سه انگشت شست، اشاره و وسط بگیرد.اگر به هر دلیلی اختلالی در عملکرد انگشتان وجود داشته باشد کودک نه تنها نوشتن را به نحو مطلوب انجام نمی دهد بلکه برای انجام آن به وقت بیشتری نیز نسبت به سایر دانش آموزان نیاز دارد.علاوه بر آن وجود هر گونه زخم یا عاملی که باعث درد در انگشتان شود برروی دست خط دانش آموزان تاثیر می گذارد.همچنین کودک برای اینکه بتواند خوب بنویسد لازم است که هیچ گونه ضایعه ای در قسمت های فوقانی دست مثل آرنج، ساعد وبازو نداشته باشد.وجود سوختگی، شکستگی، کوفتگی وزخم در هر یک از این قسمت ها موجب بدخطی می شود.محدودیت حرکتی در مفاصل مچ انگشتان، آرنج وبازو نیز از جمله عوامل بد خطی اند.

ب)اختلال در عملکرد دست وانگشتان به علت ضایعات عصبی:در همه اختلالات مربوط به دست وانگشتان به دلیل آسیب دیدگی شدید اعصاب حرکتی وناهماهنگی بین دست ،چشم وتوان عضلات خط دانش آموزان خیلی بد وبعضا ناخواناست.از میان این اختلالات می توان به انواع آسیب مغزی، فلج مغزی، صرع ومیوپاتی(بیماری عضلانی)اشاره کرد.

کودکان فلج مغزی را می توان به چند دسته تقسیم کرد:

1-اسپاستیک: این کودکان به دلیل سفتی موجود در عضلاتشان بد خط می نویسند.ممکن است این سفتی محدودیت حرکتی در مفاصل دست نظیر مچ آرنج وبازو ایجاد کندکه در هنگام نوشتن اجازه مانور به فرد نمی دهد.

2-هیپوتانیا:این کودکان به سبب پایین بودن توان عضلاتشان قادر به استفاده صحیح از قلم نیستند.یعنی قدرت کافی برای گرفتن قلم ندارند ومعمولا نوشته های آنها بسیار کمرنگ وعاری از هر گونه ظرافتی است.

3-آتتویید:این کودکان به علت حرکات زایدی که در اندامهای خود خصوصا دستهایشان دارند بسیار بدخط می نویسند.وقادر به کنترل قلم نیستند.وهنگام نوشتن به بالا وپایین خط زمینه منحرف می شوند.

4-آتاکسی:این کودکان به سبب لرزش در دستهایشان بدخط می نویسند.کودکان مبتلا به ضایعات مخچه ای،کلمات را بزرگتر از آنچه باید، می نویسند.کودکانی که صرع دارند در زمانی که دچارحمله صرع می شوند قادر به استفاده درست از قلم نیستندوبدخط می نویسند.

ج)عدم غلبه طرفی مغز:کودک پیش از نوشتن باید غلبه طرفی(چپ برتری یا راست برتری) را به دست آورد.در کودکانی که غلبه طرفی تثبیت نشده یعنی برخی کارها را باسمت چپ وبرخی دیگر را با سمت راست بدن انجام می دهد ودر نوشتن نیز طور متناوب از هر دو دست استفاده می کند بد خطی وجود دارد.

د)عوامل روحی وروانی: ممکن است بد خطی با عواملی نظیر اضطراب واختلالات عصبی همراه باشد ودر برخی اوقات حالات عصبی موجب گرفتگی عضله در کودکان می شود.یعنی ماهیچه های دست کودک بعد از نوشتن چند سطر دچار انقباض شده وکودک دیگر قادر به نوشتن نیست.بیقراری، بیش فعالی، کم توجهی وتمرکز ضعیف نیز بر روی خط دانش آموزان موثرند.

ه)چپ دستی:کودکانی که چپ دست هستند نمی توانند آنچه را که می نویسند به خوبی ببینند زیرا دست آنها روی نوشته هایشان را می پوشاند وهمین عامل سبب بد خطی آنان می شود.اگر کودکان چپ دست کاغذ را بر خلاف جهتی که راست دستها می گذارند قرار دهند برای نوشتن در وضعیت طبیعی وراحتی قرار می گیرند.

و)نبود دید کافی:بسیاری از کودکان به علت نداشتن دید کافی چشمهای خود را به کاغذ بسیار نزدیک می کنند.دست نوشته های این کودکان معمولا خط خوردگی وپاک کردنهای فراوان دارد.

انواع مختلف بد خط نویسی:

-درشت نویسی وریز نویسی

-فاصله گذاری نامناسب بین حروف وکلمات

-نامرتب نوشتن

-کج نوشتن حروف وکلمات

-خارج شدن از خط زمینه

-کم رنگ نویسی

-پر رنگ نویسی

شیوه های درمانی:

1- الگوی صحیح گرفتن قلم را به دانش آموزان یاد دهید.

2-با گره زدن یک نخ بر روی قلم ،محل مناسب برای گرفتن قلم را مشخص کنید.

3-چنانچه کودک از اختلال عاطفی وروانی رنج می برد او را به روانشناس ویا مشاور معرفی کنید.

4-جهت کاستن تنش کودک می بایستی: سعی کنید کودک تصویر مثبتی از خودش ایجاد کند،از سرزنش او به خاطر بد خطی خودداری کنید،از ایجاد اضطراب در کودک جلوگیری کنید،وی را تشویق نمایید.

5-اگر کودک دچار ضعف ویا محدودیت حرکتی است تمرینات زیر را انجام دهید:

-تمرینات روی تابلو:از کودک بخواهید با استفاده از حرکات آزاد وگسترده دست وبه کار گیری عضلات شانه بازو وانگشتان بر روی تابلو طراحی کند.

-پرورش حرکات نوشتن با سایر وسایل:از کودک بخواهید بجای استفاده از قلم از انگشت خود ورنگ گواش استفاده کند یا عمل نوشتن را بر روی یک سینی ماسه یا خاک انجام دهد. در صورت لرزش انگشتان کودک ،وی را به متخصص مغز واعصاب معرفی نمایید.ولی چنانچه کودک سر خود را خیلی به کاغذ نزدیک می کند وی را به چشم پزشک معرفی کنید.

6-شرکت در کلاسهای خوشنویسی.

7- اصلاح وضعیت نشستن دانش آموز.

8-بریدن با قیچی.

9-مچاله کردن کاغذ جهت تقویت انگشتان دست.

10-باز و بستن دکمه?زیپ?بند کفش ?پیچ و مهره و... جهت تقویت انگشتان.

11-نوشتن و نقاشی کردن روی ماسه نرم.

12-بازی با گل رس و ساختن وسیله با آن جهت تقویت انگشتان.

13-پر کردن نقطه چین و نیز رنگ آمیزی کردن.

14-نقاشی کردن با انگشتان و آبرنگ? رنگ پلاستیک و...

15-کشیدن اشکال هندسی بصورت نقطه چین.

16-کامل کردن کلمات و اعداد ناقص.

17-نوشتن بین دو خط موازی(از خط بیرون نزند).

18-شرکت دانش آموز در کلاسهای خوشنویسی.

تقویت غلبه طرفی مغز:

-از کودک بخواهید با پای راست به یک توپ لگد بزند.

-لوله ای را به کودک بدهید واز وی بخواهید که با یک دستشش روی چشم چپ خود را بگیرد وبا دست راستش درون لوله را نگاه کند.

-رادیوی کوچکی را به دست کودک بدهید واز او بخواهید آن را نزدیک گوشش بگیرد وبه آن گوش کند.

نکته مهم: اگر کودک تمایل دارد که از سمت چپ استفاده کند از او بخواهید همین اعمال را با سمت چپ انجام دهد.به این ترتیب یک سمت بدن کودک غالب می شود.

-چنانچه کودک چپ دست است از او بخواهید هنگام نوشتن سمت چپ کاغذ را به سمت بالا کج کند اگر کودک راست دست است از او بخواهید سمت راست کاغذ را بطرف بالا کج کند.

اگر کودک کلمات را بیش از حد بزرگ ویا کوچک می نویسد می توانید اندازه متوسطی برای کلمات در نظر بگیرید وبا گذاشتن فاصله بین کلمات از اوبخواهید فاصله تعیین شده را فقط با یک کلمه پر کند.

-اگر کودک بیش از حد پررنگ یا کمرنگ مینویسد به این ترتیب عمل می شود:

کاغذ سفیدی را زیر برگه کاربن وکاغذ سفید دیگری را بر روی آن قرار دهید.از کودکی که با فشار زیاد می نویسد بخواهید آن قدر ضعیف مداد را فشار دهدکه اثر زیادی از کلمه بر روی کاغذ زیرین باقی نماند.از کودکی که فشار کمتر از حد معمول به مداد وارد می کند بخواهید آن قدر به مداد فشار آورد که اثر آن بر روی کاغذ زیر کپی پررنگ باشد.

-اگر کودکی از خط راست خارج می شود از او بخواهید خط کشی را بالای خط زمینه قرار دهد.به گونه ای که هنگام نوشتن نوک مدادش با لبه خط کش تماس پیدا کند.هم چنین می توانید بالا وپایین خط زمینه دو خط کمرنگ بکشید واز کودک بخواهید کلمات را طوری بنویسد که از این دو خط خارج نشود .

-کج نوشتن کلمات از کج گذاشتن بیش از حد کاغذ ناشی می شود.اگربا دانش آموزی برخورد کردید که دست نوشته های کجی داشت از او بخواهیدکاغذ را در وضعیت بهتری قرار دهد.

-نامرتب نوشتن تکالیف توسط دانش آموز، ممکن است به علت محدودیت حرکتی در دست باشد یا این که مداد را بیش از حد ممکن در دست می گیرد یا وضعیت درستی در هنگام نوشتن به خود نداده است.بنابر این با برطرف کردن هر یک از این علل دانش آموز می تواند دست خط بهتری داشته باشد.

منبع:جزوات سازمان استثنایی

در باره سایر مشکلات یادگیری( دیکته-ریاضی-خواندن-علل مشکلات یادگیری-انشاء) مطالب جامعی در این وبلاگ نگارش شده است.

مدیریت کلاس های چند پایه
تربیت سلبی در برابر تربیت ایجابی
بوی ماه مهر
دفترچه ی کامل سوالات آزمون تیزهوشان ورودی 95-94
پاسخنامه تشریحی ریاضی تیزهوشان ورودی 95-94
پاسخنامه تشریحی ریاضی تیزهوشان ورود95-94
تبدیل واحدهای اندازه گیری
علل بد خطی دانش آموزان در دوره ی ابتدایی
10 وزیر برای آموزش و پرورش
معمای ریاضی